Was Helena Vosloo (1696) die dogter van Helena van Malabar?

Hoewel daar omstandigheidsgetuienis in hierdie verband is, kan daar nie met sekerheid gesê word dat Helena Vosloo wel die kind van Helena van Malabar is nie. Dit is nie aangewese om op grond van slegs sulke omstandigheidsgetuienis ’n direkte en definitiewe skakel tussen die twee as ma en dogter te maak nie.

Daniel Jacobs gee die volgende oor Helena Vosloo op p82-83 van Deel 1 van sy boek “Die Vosloos: nuttige landsburgers”:

Helena (1696)

Daar is vroeer genoem dat ander navorsers gereken het Helena se ma was Helena van Malabar (sien bl. 79). Benewens hul eenderse voorname en die feit dat albei verbintenisse met Jan Vosloo gehad het, kon ons geen ander inligting vind wat daarop dui dat hulle beslis ma en dogter was nie. Daar is egter wel omstandigheidsgetuienis wat daarop sinspeel dat hulle moontlik tog moeder en kind kon gewees het.

Helena van Malabar en haar dogtertjie Jannetie is op 20 November 1696 vrygestel. Op 1 November 1707 het Jan Vosloo in ’n petisie, waarin hy na homself as die gewese baashoutkapper verwys, aan die Politieke Raad genoem dat Lena, ’n slawemeisie, sowat tien of elf jaar vroeer in sy huis gebore is. Hy meld ook dat die ma ’n Kompanjieslavin was, wat in die bos na hom omgesien het. Vir Helena om ’n dogter van Helena van Malabar te kon wees, moes Helena van Malabar dus ’n Kompanjieslavin gewees het. Die feit dat sy egter deur Jan Vosloo vrygestel is, beteken dat sy Jan se persoonlike slavin was. Hy sou immers the ’n Kompanjieslavin kon vrystel nie. Dis egter moontlik dat hy vir haar en Jannetie by die Kompanjie kon gekoop het en toe vrygestel het.

Afhangende van presies wanneer Helena gebore is en indien Helena van Malabar wel in daardie stadium ’n Kompanjieslavin was, kon sy wel Helena se ma gewees het. Die feit dat Helena se oudste kind, Johannes Pretorius, reeds op 21 Maart 1711 gedoop is, versterk die vermoede dat sy op 1 November 1707 waarskynlik eerder elf as tien jaar oud sou gewees het, aangesien sy selfs in so ’n geval maar slegs veertien jaar oud sou gewees het by die doop van haar oudste kind.

Dit sou beteken het dat sy op of voor 1 November 1696 gebore sou gewees het. Soos wat ons gesien het, is Helena van Malabar eers op 20 November 1696 vrygestel met die gevolg dat sy in so ’n geval nog ’n slavin sou gewees het met die geboorte van Helena. As Helena van Malabar wel Helena se ma was, ontstaan die vraag waarom net sy en Jannetie deur Jan Vosloo vrygestel was en nie ook Helena nie.

’n Mens wonder of Helena van Malabar nie dalk ’n Kompanjieslavin was wat na Jan Vosloo moes omsien nie. Sowel Jannetie as Helena is toe uit ’n verbintenis tussen Helena en Jan gebore. Jan besluit om Helena en Jannetie vry te koop. Helena junior word nie ook vrygekoop nie, aangesien haar ma the kans gesien het om ook na haar om te sien nie. Helena en Jannetie verlaat Jan Vosloo se huishouding met Helena junior wat by hom agterbly en in sy huis grootword. Jan Vosloo noem in sy versoek van 1 November 1707 dat hy verneem het dat die Kompanjie vir Helena van hom wou wegneem en in die sorg wou plaas van Kaij Jesse Slotsboo, wat ’n goed gevestigde familie gehad het. Die Kompanjie het die reg daartoe gehad omdat sy as kind van ’n Kompanjieslavin gebore is en derhalwe die eiendom van die Kompanjie was. Hy noem dan dat hy bereid is om haar vry te koop, wat hy dan ook uiteindelik vir die bedrag van 25 riksdaalders gedoen het.

Hy meld ook in sy petisie dat hy na al haar behoeftes omgesien het. Dit het ’n onderwyser ingesluit wat haar moes leer lees en skryf. Die Kompanjie staan sy versoek toe en op 10 April 1708 word sy vrygestel op voor¬waarde dat hy verantwoordelik sou wees vir haar versorging totdat sy sou trou.

Daar is reeds daarop gewys dat haar oudste kind, Johannes Pretorius, gedoop is toe sy maar sowat veertien jaar oud was. Sy was getroud met Johannes Pretorius, wat die derde oudste kind van die Pretorius-stamvader was. Sy en haar man was die ouma- en oupagrootjie van die bekende Voortrekkerleier Andries Pretorius. Haar oudste kind, na wie ons hierbo verwys het, was Andries Pretorius se oupa. Een van hul kleindogters, Johanna Helena Pretorius, was ook die eggenote van Gerrit (1732), stamvader van die Vosloo-familie se takke van Queenstown en Somerset-Oos (sien bl. 95). Helena en haar man het tien kinders gehad, van wie die jongste in 1730 gedoop is. Volgens die opgaafrol van 1728 het hulle in Drakenstein gewoon en onder meer 3 slawe, 6 perde, 500 skape en 8 varke besit. In die opgaafrol word na haar as Lena verwys.

Jan Vosloo bemaak in sy testament van 24 Januarie 1714 2000 gulden "Aan de Huijsvrouw van den landbouwer Jan Pretorius". Dit is interessant dat hy haar the by die naam noem nie. Dit was seker nog ’n deel van sy poging om te bewys dat hy geen kinders het wat enige aansprake op bemakings in sy testament het nie. ’n Jan Vosloo teken ook as doopgetuie by die doop van Helena se tweede kind, Gerrit Pretorius, wat op 12 November 1712 in die Paarl gedoop is. Dit was waarskynlik stamvader Jan Vosloo, maar kon ook Johannes (1696) gewees het.

Anna Maria Kruysman en haar man, Jan Bothma, is op 24 Februarie 1726 getuies by die doop van Arnoldus Kruysman Pretorius, een van Helena en Jan Pretorius se kinders. Dit dui weer eens op die sterk bande tussen die kinders wat Jan Vosloo se van aangeneem het. Anna Maria Kruysman was die dogter van Maria Vosloo en Arnoldus Kruysman. As Helena dus wel Jan Vosloo se kind was, tree Anna Maria as doopgetuie op by die doop van haar neef (sien ook die afdruk op bl. 81). Onthou, haar ma was beslis Jan se dogter. Helena en Jan Pretorius se seun, Arnoldus Kruysman, is dus genoem na haar suster se man. Die naam Arnoldus wat so volop onder die Vosloos voorkom, veral in die kombinasies Johannes Arnoldus en Arnoldus Frangois, het sy oorsprong by hierdie Arnoldus Kruysman (sien ook bl. 95).