Die Pretoriusfamilie

Die kinders van
Wessel PRETORIUS en Josyntgen Claesdogter VAN EGMOND
deur Colin Pretorius

In die boek “Pretorius oor drie eeue, 1600-1900” (ME Pretorius, 1992), word dit op bladsy 1 gestel dat Ds. Wessel(ius) PRETORIUS en Josyntgen (Josyntje/Josina) Claesdogter die volgende sewe kinders gehad het:

Jan Harm PRETORIUS , in die artikel " 'n Ander weergawe van die herkoms van die PRETORIUS familie" sê dat Wessel en Josyntgen agt kinders gehad het.

In 1955 het Dr Willem PUNT in die artikel "Ouddorp - Bakermat van die Suid-Afirkaanse Pretoriusse", wat vir die feesvieringe in Pretoria geskryf is, melding gemaak van die "eerste drie dogters" van Wessel en Josyntgen - nl. Elizabeth, Aaltje en Catharina.

Hoe dan nou? Waar pas hierdie kinders in by die sewe wat in die Pretoriusboek genoem word?

Navorsing het getoon dat daar vir die egpaar 'n totaal van tien kinders gebore is, waarvan daar in Maart 1664 steeds agt gelewe het. Vier seuns en een dogter is op Ouddorp gebore en twee seuns en drie dogters te Emmerich. In laat 1663 (waarskynlik Desember 1663) het Wessel, in 'n brief wat aan die Leidse Universiteit gerig is ter ondersteuning van sy seun Johannes, ook genoem dat agt kinders steeds leef. (Universiteitsbliblioteek, Leiden, ASF, Nr 94 dok nr 72). Die feit dat agt kinders in Februarie en Maart 1664 steeds in die lewe was, is bevestig deur 'n inskrywing in Kerkraadsnotules na die afsterwe van Wessel en Josyntgen in Februarie en Maart 1664 onderskeidelik (Gereformeerde Evangeliese Gemeente Argief , Emmerich , Kerkraadnotuleboek III, bl 112, 114).

Dit sal getoon word dat die kinders van die "eerste" PRETORIUS egpaar soos volg was:

Ds. Wessel doop sy eersgebore seun en daaropvolgende 4 dogters self in die gemeente Ouddorp

1. Johannes
Die getuies by die doop van Johannes op 26 Oktober 1642 was Johannes se oupa, Barend SCHOUT (wat toe te Leiden gewoon het) en sy oom aan moederskant, Laurentius Nicolai VAN EGMOND. Ook teenwoordig as getuie was Geertruijt Reniersdogter, die vrou van Cornelis Louritszoon (Lauriszoon) VAN EGMOND asook Cornelis self. (Algemene Rijksargief den Haag: Collectie Doopboeken ens., Ouddorp, inv. no 1, 26 Oktober 1642).

2. Elizabeth
Op 4 September 1644 word Elizabeth gedoop, met getuies weereens Cornelis Louritszoon VAN EGMOND en sy vrou Geertruijt Reniersdogter. Lijntjie Dirksdogter, die vrou van Huybrecht Jansoon MUS, 'n smid van Ouddorp, het "voor den doop gedragen". Laasgenoemde egpaar was die bure van die Pretoriusse, aan die oostekant van hulle huis op die hoek van Wesstraat en 'n nou straatjie/stegie ("het slop") wat uit die hoofstraat loop. (Op ‘n Onmeetlikheid: Van Een Eindpunt Na ‘n Ander, Francois J. Pretorius, 1977, bl. 254).

Op 12 September 1669 trou Elizabeth in Emmerich met die wewenaar Joris LAMBERTS (ook van Emmerich). Hul gebooie is op 23 Augustus 1669 ingeskryf (Emmerich se Evangeliese Gereformeerde Gemeente se Kopulationsregister 1633-1673, bl 150)
Elizabeth sou in latere jare, in 1669, na Leiden reis om na die afsterwe van haar ouers en in haar oudste broer Johannes se afwesigheid (op Mauritius) , haar oupa Barend SCHOUT se laaste testamentêre bepalings as getuie te onderteken.

3. Aaltje (Aeltje)
Aaltje (Aeltje) word op 9 September 1646 gedoop. Die getuies was Frans Louritszoon VAN EGMOND , 'n oom van Josyntgen en Eduard Sandifort JEREMII en sy vrou Pieternella Gerritsdogter. Laasgenoemde egpaar was die bure van die Pretoriusse, aan die suidekant, en heer JEREMII was 'n skoolmeester en ook sjirurgyn in Ouddorp. Ds. PRETORIUS teken dit aan dat "mijn twede dochter is geheten Aetie". (Op ‘n Onmeetlikheid: Van Een Eindpunt Na ‘n Ander, Francois J. Pretorius, 1977, bl. 264). Geen verdere besonderhede was oor Aeltje gevind nie. Gedagtig aan die feit dat Wessel en Josyntgen later in Emmerich nog 'n dogter genaamd Aaltin/Aeltje sou doop, is dit waarskynlik dat hierdie Aeltje vroeg gesterf het.

4. Maria
Op 13 Desember 1648 is Maria gedoop. Die getuie was Soetie DE COURT, moontlik 'n dogter van die predikant van Goederee, Johannes DE COURT (Op ‘n Onmeetlikheid: Van Een Eindpunt Na ‘n Ander, Francois J. Pretorius, 1977, bl. 265)
Maria trou op 16 April 1677 in Leiden met Lucas SCHELLINGS, 'n sjirurgyn . Hy was van Amsterdam afkomstig, maar het in Noordwyk gebly, waar hulle hulle ook gevestig het. Maria se attestaat vanaf die Leidse Pieterskerk na Noordwyk-binnen word op 18 September 1677 uitgereik.

Maria se jongste suster, Aeltje, wat toe op die Rapenburg in Leiden woonagtig was, het haar tydens haar huwelik bygestaan. (Leiden Gemeente Argief, Kerklijk Ondertrouwregister, asook die gemeente se Attestaties).

5. Catharina
Die vyfde kind en vierde dogter van die egpaar Pretorius, Catharina, is die laaste van die Pretoriuskinders wat op Ouddorp gedoop word, en wel op 18 Januarie 1651. (Algemene Rijksargief den Haag: Collectie Doopboeken ens., Ouddorp, inv. no 1). Die getuies was weereens Eduard Sandifort JEREMII en sy vrou Pieternella Gerritsdogter en Cornelis Louritszoon VAN EGMOND en sy vrou Geertruijt Reniersdogter.

Catharina trou op 6 Maart 1677 in Leiden met die skoolmeester Albert VAN GALEN, van Druyten (Druten) naby Nijmegen. Sy is deur haar suster Maria (wat toe op "de Oude Rhijn" in Leiden woonagtig was) bygestaan. (Kerklijk Ondertrouwregister in die Leidse gemeente-argief).

6. Bernardus
Op 16 Oktober 1654 is die egpaar PRETORIUS se tweede seun, Bernardus, in Emmerich gedoop, die eerste van vyf kinders wat daar gedoop sou word. (Emmerich se Evangeliese Gereformeerde Gemeente se Doopboek (Taufbuchregister) vir die jare 1651-1766) .

Bernardus trou op 10 of 11 Oktober 1681 in die Leidse Pieterskerk met Petronella KARMANS (ook van Emmerich). Beide hul attestate is in is in 1681 van Emmerich na Leiden gestuur ( Gemeente Argief van Emmerich se Kopulationsregister 1674-1766 bl 14 en die Kerklijk Ondertrouwregister in die Leidse gemeente-argief ). Petronella was die dogter van Jacob KARMANS, 'n rentmeester van Emmerich. Bernardus is reeds op 9 Mei 1681 as stadsbewoner van Leiden toegelaat, en was 'n apteker (Apotheker)(Gemeente argief van Leiden: Poorterboek H, 1681, bl 113).

Bernardus sterf in Leiden (tussen 11 en 17 November 1690 en is begrawe in die Hooglandse Kerk. (Gemeente Argief Leiden: Journaal 1686-1692, 20 November 1690).

Interessant genoeg is stamvader Johannes PRETORIUS in Desember 1684 as voog aangestel oor sy broer Bernardus se kinders. (Gemeente Argief Leiden: WA 142, Seclusien G, folio 291v, 31 Desember 1684).

7. Aaltje/Aeltje
Aeltje ( Aaltin ook soms genoem Alida) , die vyfde dogter is op 20 Oktober 1656 in Emmerich gedoop (Emmerich se Evangeliese Gereformeerde Gemeente se Doopboek (Taufbuchregister) vir die jare 1651-1766).

Aeltje tree op 8 April 1683 in Leiden met Johannes DE POORTER in die huwelik. Johannes was woonagtig op die Coepoortsgrag in Leiden, en Aeltje op die Rapenburg. Pieternella KARMANS (KERMANS), haar skoonsuster, het haar tydens die troue bygestaan. (Kerklijk Ondertrouwregister in die Leidse gemeente-argiewe, 1683). Twee kinders is uit die huwelik gebore, waarvan een Wesselius DE POORTER was.

Op 4 November 1682 tree Aeltje op as getuie by die doop van haar broer Bernardus en dié se vrou Petronella KARMANS, se dogter Josina.

In 1697 (12 Januarie) tree Aeltje vir die tweede keer in die huwelik, naamlik met Gerrit {HENDRICKS}. Sy het toe reeds twee kinders gehad en was woonagtig op die Coepoortsgrag. (Kerklijk Ondertrouwregister in die Leidse gemeente-argiewe, 1697)

8. Anna Margaretha
Anna Margaretha is gedoop op 1 Oktober 1658. (Emmerich se Evangeliese Gereformeerde Gemeente se Doopboek (Taufbuchregister) vir die jare 1651-1766).

Anna Margaretha se naam duik weer op in Leiden, naamlik as doopgetuie vir haar broer Bernardus se tweede kind Anna, op 23 Januarie 1684. Of Anna Margaretha ooit getrou het, is onseker, maar sy word in 1720, in 'n geding oor die boedel van Petronella KARMANS as ongetroud aangegee. (Rechterlijk Argief Leiden,: Inv 44, deel R, folio 121).

9. Nicolaus
Die derde seun, Nicolaus, is op 15 Junie 1660 in Emmerich gedoop. (Emmerich se Evangeliese Gereformeerde Gemeente se Doopboek (Taufbuchregister) vir die jare 1651-1766). Hierdie kind is venoem na sy oom aan moederskant, Laurentius Nicolai VAN EGMOND . Geen verdere vermelding van hierdie seun kon in Emmerich of Leiden gevind word nie. Die afleiding is dat Nicolaus vroeg gesterf het, wat ook sal aansluit by die brief van Wessel aan die Leidse Universiteit waarin hy noem dat hy steeds 8 kinders in die lewe het.

10. Hester (Ester)
Die laaste kind, Hester (Ester) is op 10 Januarie 1662 gedoop. Met haar ouers se afsterwe was sy dus maar twee jaar oud.
Op 17 April 1686 tree Hester met Johannes STALKNECHT van Leiden, 'n bakker en winkelier, in die huwelik. Sy is ook deur Pieternella KARMANS (ook CARREMANS), bygestaan (Gemeente Argief Leiden; Kerklijk Ondertrouwregister, 1686, bl 15).